قطعا وقتی صحبت از صنایع دستی به میان می‌آید به یاد دست‌سازه‌های مختلف محلی مانند انواع حصیربافی، قلم‌زنی، کارهای چوبی و چرمی می‌افتیم. این حرفه درآمدزایی بالایی برای افراد محلی مناطق مختلف دنیا دارد و از طرفی مسیر خوبی برای اشتغال علاقه‌مندان به هنر نیز محسوب می‌شود. در حالی‌که بسیاری از هنرمندان این حرفه را به صورت خودآموز یا با کارگاه‌های مختلف یاد می‌گیرند، برخی دیگر به دنبال تحصیلات آکادمیک در رشته صنایع دستی هستند. اما تحصیلات دانشگاهی در این زمینه چه ضرورتی دارد؟ دانشجویان صنایع دستی چه مهارت‌ها و دروسی را آموزش می‌بینند و چه آینده شغلی متفاوتی در انتظار آن‌ها خواهد بود؟ تا پایان این مقاله همراه ما باشید تا پس از معرفی رشته دانشگاهی صنایع دستی و آینده تحصیلی و شغلی آن، درباره چگونگی ورود به این رشته و تصمیم درباره انتخاب رشته صنایع دستی صحبت کنیم.
معرفی رشته صنایع دستی
دانشجویا رشته صنایع دستی با گذراندن واحدهای درسی تئوری، کارگاه‌های آموزشی و انجام پروژه‌های مختلف در ۱۵۲ شاخه هنری با ۲۴ گروه صنایع دستی ایران آشنا می‌شوند. فعالیت تخصصی فارغ‌التحصیلان این رشته در قالب صنایع چوب، سفال، نگارگری و طراحی فرش ادامه پیدا می‌کند. هدف و ماهیت اصلی رشته صنایع دستی آموزش و تربیت هنرمندان حرفه‌ای و متخصصان حوزه صنایع دستی است که با استفاده از دانش، خلاقیت و هنرم خود فرهنگ اصلی ایران را در قابل آثار ارزنده در اختیار مردم کشور قرار دهند و آن را به جهان معرفی کنند. دانش‌آموختگان صنایع دستی ساخت و تولید محصولاتی را انجام می‌دهند که در آن‌ها ذوق هنری و خلاقیت هنرمند تجلی پیدا کرده و این مهم‌ترین تفاوت بین محصولات صنایع دستی از صنایع ماشینی است.
توانایی های لازم برای به رشته صنایع دستی
در قدم اول داشتن علاقه به کارهای هنری، پشتکار برای کسب دانش و توانمندی در زمینه‌های هنری متعدد، صبر و حوصله بالا، توجه و دقت بالا به جزئیات و خلاقیت برای هر هنرمند ضرورت دارد. اما اگر قرار باشد در این رشته کسب و کاری راه بیندازید، تغییری ایجاد کنید، درآمد بالایی داشته باشید و پیشرفت کنید و با توجه به اینکه صنایع دستی تلفیقی از هنر و صنعت است، باید از ابتدای تحصیلات خود در یادگیری و تقویت مهارت‌های زیر نیز کوشا باشید:
- آشنایی با نرم‌افزارهای مرتبط با رشته تخصصی
- توانمندی استفاده از کامپیوتر
- آشنایی با روش‌های بازاریابی
- آشنایی با شیوه‌های مدیریت
- توانایی کار تیمی
- توانایی رهبری
- پشتکار در آشنایی با هنر روز دنیا
- مطالعه در حوزه‌های مختلف هنری
رشته صنایع دستی با کنکور
برای انتخاب این رشته در دانشگاه دو مسیر وجود دارد:
- تحصیل در هنرستان یا فنی حرفه‌ای در دوره متوسطه و شرکت در کنکور علمی کاربردی
- تحصیلی در یکی از رشته‌های شاخه نظری (ریاضی، تجربی و انسانی) و شرکت در گروه آزمایشی هنر
یادتان باشد که در اغلب رشته‌های صنایع دستی یکی از شروط اصلی داشتن سلامت کامل چشم و دستان است.
صنایع دستی بدون کنکور
ثبت نام بدون کنکور رشته صنایع دستی از طریق کنکور سراسری و علمی کاربردی و برای مقطع کاردانی و کارشناسی برخی از واحدهای داشنگاه علمی کاربردی امکان‌پذیر است و از رشته های بدون کنکور دانشگاه آزاد نیز محسوب می‌شود. هرچند ظرفیت پذیرش بدون کنکور هر سال تغییر می‌کند.
رشته صنایع دستی در هنرستان
دانش‌اموزانی که علاقه دارند قبل از دانشگاه، با صنایع دستی به صورت تخصصی‌تر آشنا شوند و حتی پس از دریافت دیپلم وارد کار شوند، می‌توانند سال دهم وارد فنی حرفه‌ای (گروه هنر) شوند و در یکی از دو رشته تخصصی فرشبافی یا . در جداول زیر لیست دروس صنایع دستی در ۳ سال متوسطه دوم را آورده‌ایم.
| پایه تحصیلی | دروس |
| پایه دهم | تعلیمات دینی (دینی، اخلاق و قرآن )۱، عربی زبان قرآن ۱، فارسی ۱، زبان خارجی ۱، جغرافیای عمومی و استان شناسی، تربیت بدنی ۱، الزامات محیط کار، ریاضی ۱، شیمی، نقشه‌کشی دستی و رایانه‌ای فرش، چله‌کشی و بافت انواع گلیم، دانش فنی پایه، طراحی و زبان بصری، همران هنرجو – صنایع دستی (فرش) |
| پایه یازدهم | تعلیمات دینی (دینی، اخلاق و قرآن )۲، عربی زبان قرآن ۲، فارسی ۲، زبان خارجی ۲، علوم اجتماعی، تربیت بدنی ۲، انسان و محیط زیست، ریاضی ۲، درس انتخابی (۱هنر، تفکیک سواد رسانه‌ای)، کارگاه نوآوری و کارآفرینی، درس انتخابی (کاربرد فناوری‌های نوین، مدیریت تولید)، فیزیک، نصب دستگاه و تولید جاجیم و زیلو، پرداخت و سرویس کاری فرش |
| پایه دوازدهم | تعلیمات دینی (دینی، اخلاق و قرآن) ۳، عربی زبان قرآن ۳، فارسی ۳، تاریخ معاصر، سلامت و بهداشت، تربیت بدنی ۳، آمادگی دفاعی، اخلاق حرفه‌ای، مدیریت خانواده و سبک زندگی، نصب دار، چله‌ریزی و بافت قالی، ارزیابی و بازاریابی فرش، دانش فنی تخصصی، کارآموزی |
دانشگاه های رشته صنایع دستی
رشته صنایع دستی در دانشکده هنر دانشگاه‌های متعدد دولتی و غیر دولتی تدریس می‌شود که از این دانشگاه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دانشگاه تهران
- دانشگاه الزهرا
- دانشگاه هنر اصفهان
- دانشگاه شیراز
- دانشگاه بیرجند
- دانشگاه سمنان
- دانشگاه سیستان و بلوچستان
- دانشگاه شهرکرد
- دانشگاه هنر تهران
- دانشگاه کاشان
- دانشگاه مازندران
- دانشگاه هرمزگان
- دانشگاه غیرانتفاعی سوره
- دانشگاه بجنورد
- دانشگاه محقق اردبیلی
- دانشگاه غیر انتفاعی علم و هنر یزد
کارشناسی رشته صنایع دستی
دانشجویان کارشناسی صنایع دستی طی حدود ۴ سال (۸ ترم تحصیلی)، مجموعا ۱۴۴ واحد را در قالب ۵ سرفصل اصلی می‌گذرانند:
- دروس عمومی: ۲۳ واحد
- دروس پایه: ۳۱ واحد
- دروس اصلی: ۲۵ واحد
- دروس تخصصی: ۵۶ واحد
- دروس اختیاری: حداقل ۹ واحد
دروس کارشناسی رشته صنایع دستی
برای اینکه با فضای درسی این رشته بیشتر آشنا شوید نگاهی به دروس صنایع دستی در جدول زیر بیندازید که از دروس تئوری تاریخ هنر و مبانی انواع هنرهای دستی تا گذراندن کارگاه و انجام پروژه‌های متعدد را شامل می‌شود.
| دروس عمومی | معارف اسلامی، ادبیات فارسی، اخلاق و تربیت اسلامی، زبان خارجی، تاریخ اسلام، تربیت‌بدنی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن از قرن سیزدهم، متون اسلامی |
| دروس پایه | کارگاه حجم‌سازی، انسان, طراحی, طبیعت ۱، مبانی هنرهای تجسمی ۱ و ۲، کارگا ه طراحی پایه ۱ و ۲، کارگاه عکاسی پایه ۱ و ۲، هنر و تمدن اسلامی ۱ و ۲، آشنایی با هنر در تاریخ ۱ و ۲، آشنایی با هنرهای سنتی ایران |
| دروس اصلی | هندسه نقوش در صنایع دستی ایران ۱ و ۲، مرمت نگهداری آثار هنری ۱ و ۲، تحقیق در صنایع دستی ایران ۱ و ۲، انسان, طراحی, طبیعت ۲، خوشنویسی و طراحی حروف ۱، تحول صنایع دستی، طرح اشیا در تمدن اسلامی |
| دروس اختیاری | آشنایی با رشته‌های هنری معاصر، خوشنویسی و طراحی حروف ۲، کارگاه مواد و روش‌های ساخت ۱ و ۲ و ۳، حکمت هنر اسلامی، مدیریت تولید صنعتی، هندسه مناظر و مرایا، کارگاه چاپ باتیک (کلاغه‌ای)، تاریخ طراحی صنعتی و اختراعات، کارگاه چاپ، تاریخچه کتابت |
| دروس تخصصی | کارگاه صنایع دستی ۱ تا ۹، کارگاه تخصصی صنایع دستی ۱ و ۲، طرح و رساله نهایی |
ادامه تحصیل در رشته صنایع دستی
این رشته در ایران در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد ارائه می‌شود. اما فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند برای مقطع دکترا در رشته‌های مشابه صنایع دستی شرکت کنند. براساس آخرین دفترچه کنکور سراسری، فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند برای مقطع کارشناسی ارشد و دکترا، در رشته‌های مجموعه هنرهای پژوهشی و صنایع دستی شرکت کنند:
- پژوهش هنر
- صنایع دستی
- ۶ گرایش هنر اسلامی
- نقاشی ایرانی
- تاریخ هنر ایران اسلامی
- تاریخ هنر ایران باستان
- حکمت هنر اسلامی
- تاریخ هنر جهان اسلام
- مدیریت موزه
- مطالعات موزه
گرایش های رشته صنایع دستی
افرادی که از طریق رشته هنر و کنکور علمی کاربردی قصد ورود به رشته صنایع دستی را دارند، می‌توانند یکی از دو گرایش مصنوعات چوبی یا فرش دستباف را انتخاب کنند. اما این رشته در مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد گرایشی ندارد. در این میان برخی از دانشگاه‌ها مانند دانشگاه الزهرا، از ترم پنجم باید گرایش تخصصی خود را از بین چهار گرایش نگارگری، سفال، فرش و چوب انتخاب کنند و متناسب با گرایش انتخابی ۴۶ واحد تخصصی را بگذرانند.
آینده شغلی رشته صنایع دستی
کارهای دستی و هنر یکی از محدود حوزه‌هایی محسوب می‌شود که هنوز به دست هوش مصنوعی یا تولیدات انبوه جایگزین نشده است. بنابراین بر اساس میزان ذوق و سلیقه، پشتکار و توانمندی که افراد دارند، می‌توانند به درآمد برسند. خوشبختانه امکان خود اشتغالی، کار خانگی و کارآفرینی نیز برای فارغ‌التحصیلان صنایع دستی وجود دارد . اما اگر به کار در مراکز دولتی و شرکت‌ها نیز علاقه‌مند باشید امکان فعالیت آموزشی، تحقیقاتی یا به عنوان کارشناس در مراکز زیر نیز وجود دارد:
- مراکز فنی حرفه‌ای
- مدارس
- آموزشگاه‌های هنری
- فرهنگسراها
- سازمان میراث فرهنگی
- سازمان ایرانگردی و جهانگردی
- اداره کل صنایع دستی
- بنیاد مستضعفان و جانبازان
- وزارت ارشاد
- آموزش و پرورش
با توجه به علاقه‌مندی روز افزون به هنر و کارهای دست‌ساز و از طرفی امکان راه‌اندازی کسب و کارهای خانگی، برگزاری کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی، زمینه‌های کاری متنوع و امکان کسب درآمد بالایی در این زمینه وجود دارد.
سخن پایانی
بسیاری از اساتید رشته صنایع دستی را تلفیقی از هنر و صنعت می‌دانند که در آن از ذوق هنری و دانش خلاقانه هنرمندان برای تولید محصولات هنری کاربردی استفاده می‌شود. صنایع دستی جزو رشته‌های گروه آزمایشی هنر (زیرگروه ۱) است. گروه آزمایشی هنر از رشته های شناور کنکور است بنابراین از همه رشته‌های تحصیلی ریاضی، تجربی و علوم انسانی می‌توان برای تحصیل در رشته صنایع دستی اقدام کرد. همچنین دانش‌آموزان هنرستانی با شرکت در کنکور علمی کاربردی می‌توانند وارد دوره کاردانی صنایع دستی شوند. این رشته تا مقطع کارشناسی با همین عنوان و بدون هیچ گرایشی است اما در مقاطع بالاتر، داوطلبان مجاز به شرکت در رشته‌های گروه مجموعه هنرهای پژوهشی و صنایع دستی را انتخاب کنند. با توجه به اقبال عمومی مردم به صنایع دستی، بازار کار این رشته بسیار گسترده و متنوع است. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند با تکیه بر مهارت‌آموزی، خلاقیت، پشتکار و بازاریابی مناسب به درآمد خوبی برسند.
سوالات متداول
- شرایط ورود به رشته صنایع دستی چیست؟
- برای تحصیل در این رشته می‌توانید در دبیرستان وارد شاخه فنی حرفی (هنرستان) شوید و برای کاردانی صنایع دستی در کنکور علمی کاربردی شرکت کنید. همچنین می‌توانید در صورت تحصیل در هریک رشته‌های شاخه نظری (ریاضی، تجربی و انسانی) به عنوان کنکور شناور یا کنکور اصلی در کنکور گروه آزمایشی هنر ثبت نام کنید و وارد دوره کارشناسی این رشته شوید.
- آیا رشته صنایع دستی کنکور عملی نیز دارد؟
- خیر بر اساس دفترچه ثبت نام کنکور هنر ۱۴۰۲، این رشته آزمون عملی ندارد.
- رشته صنایع دستی بدون کنکور هم پذیرش دارد؟
با توجه به دفترچه کنکور هنر سال گذشته، پذیرش بدون کنکور رشته صنایع دستی در برخی از واحدهای دانشگاه آزاد و علمی کاربردی، در مقطع کاردانی و کارشناسی انجام می‌شود. - گرایش های رشته صنایع دستی چه هستند؟
این رشته در مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد گرایشی ندارد اما بر اساس آخرین دفترچه کنکور سراسری، فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند برای مقاطع بالاتر در رشته‌های مجموعه هنرهای پژوهشی و صنایع دستی شرکت کنند.